Wycena aktuarialna rezerwy na świadczenia pracownicze

Wstęp

 Jeszcze kilka lat temu księgowi i audytorzy zastanawiali się czy na dzień bilansowy należy wycenić rezerwy na świadczenia pracownicze, a jeśli tak, to na jakie i w jaki sposób. Dziś już tego typu dylematów nikt nie ma – świadomość konieczności wyceny rezerw aktuarialnych na takie świadczenia jak odprawy emerytalne, rentowe, nagrody jubileuszowe itp. jest powszechna (także to że powinien robić to aktuariusz). W wysokim stopniu wpłynęło na to powstanie krajowego Standardu Rachunkowości nr 6 (KSR 6) „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe” i Krajowego Standardu Aktuarialnego nr 1 (KSA 1) „Wycena zobowiązań z tytułu świadczeń pracowniczych”, które są dedykowane rezerwom pracowniczym i dogłębnie wyjaśniają to zagadnienie.

Trochę inaczej wygląda sytuacja w pozostałych typach aktuarialnych rezerw pracowniczych – np. w przypadku rezerwy na odprawy pośmiertne. Jest to świadczenie obowiązkowe (wynikające z Kodeksu Pracy), co pociąga za sobą także obowiązkową wycenę rezerw aktuarialnych na nie. Bardzo często pokutuje jednak błędne przeświadczenie, że jest ona nieistotna bilansowo, mimo tego, że jej wartość w przypadku rezerw wyliczanych jedynie na podstawie Kodeksu Pracy jest znacznie wyższa niż wysokość aktuarialnych rezerw na świadczenia emerytalne, a od rezerw na świadczenia rentowe jest wręcz kilkunastokrotnie wyższa! – mimo to jednostki tworzą rezerwy na świadczenia emerytalno-rentowe, a o rezerwach na świadczenia pośmiertne twierdzą, że są nieistotne bilansowo. Takie przeświadczenie bardzo często było argumentowane stwierdzeniem, że „przecież u nas w firmie nikt nie umiera”, co boleśnie zweryfikowała pandemia COVID.

Należy także pamiętać, że w przypadku rezerw pracowniczych przy ocenie ich istotności bilansowej należy traktować je łącznie, a nie rozdzielnie. Oznacza to, że ważna jest sumaryczna kwota tych rezerw dla potrzeb oceny ich istotności. W praktyce często okazuje się, że już na starcie księgowa ma świadomość, że choć jedna z rezerw pracowniczych jest istotna bilansowo, a to implikuje konieczność wyceny także wszystkich pozostałych rezerw pracowniczych.

Poniżej przekrojowo przedstawiamy podstawowe zasady dotyczące wyceny rezerw na świadczenia pracownicze – od przepisów mówiących o obowiązku ich tworzenia, przez przepisy dotyczące poszczególnych świadczeń, metodologii wyceny rezerw pracowniczych, osób uprawnionych do wyceny (aktuariusz) po raport aktuarialny, który definiuje jakie elementy aktuariusz powinien przy wycenie rezerw pracowniczych uwzględnić i jakie informacje powinny znaleźć się w końcowym raporcie aktuarialnym (podział rezerw pracowniczych na poszczególne składowe, zyski i straty aktuarialne, itp.).