Wartości niematerialne i prawne: prawidłowe ujęcie i wycena to warunek rzetelnych ksiąg

Ujmowanie tytułów niematerialnych w księgach rachunkowych sprawia jednostkom wiele problemów. Wynika to przede wszystkim z tego, że ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 295; dalej: u.r.) reguluje podstawowe kwestie, a tymczasem przez ostatnie lata zmienił się charakter takich aktywów. Jest bowiem coraz więcej wartości niematerialnych i prawnych (WNiP), które wymagają wdrożenia i dostosowywania do specyfiki działalności firmy, zmieniają się też modele biznesu firm udostępniających licencje i systemy informatyczne, które dotychczas były głównym tytułem niematerialnym.

Większość zagadnień związanych z ujmowaniem i wyceną WNiP [ramka] w polskim prawie bilansowym została oparta na zasadach przewidzianych dla środków trwałych (z wyjątkami dotyczącymi wartości firmy i warunków aktywowania kosztów zakończonych praw rozwojowych). Nie ma w tej chwili krajowego standardu rachunkowości, który objaśniałby stosowanie regulacji dotyczących WNiP. Jednostki powinny jednak wykorzystywać ‒ tam, gdzie jest to zasadne ‒ regulacje dotyczące środków trwałych, czyli Krajowy Standard Rachunkowości nr 11 „Środki trwałe”. W zakresie, jaki w ogóle nie jest ujęty w polskim prawie bilansowym, jednostki mogą także stosować wskazówki zawarte w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości nr 38 „Wartości niematerialne”. Trzeba jednak być ostrożnym, niektóre rozwiązania standardu międzynarodowego nie są bowiem dozwolone w Polsce. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że MSR 38 przewiduje możliwość wyceny takich aktywów w wartości rynkowej (przy założeniu, że istnieje aktywny rynek, na którym regularnie dochodzi do transakcji związanych z takimi aktywami). Rozwiązanie takie jest według u.r. niedopuszczalne. Nasza ustawa nie przewiduje nawet przeszacowania dla WNiP na podstawie odrębnych przepisów.